Zanieczyszczenia rolnicze gleb

Ochrona gruntów przed dewastacją i degradacją

Gleba wydana jest na pastwę wielu różnorakich zanieczyszczeń. Oprócz zasklepiania jej asfaltem, betonem i smołą oraz innych oddziaływań mechanicznych, jak na przykład przez traktory pracujące w gospodarstwach rolnych i ciągle wzrastającą erozję- niepokój budzą także skażenia chemiczne, powstające przy stosowaniu rozmaitych środków ochrony roślin i sztucznych nawozów. Do tak zanieczyszczonej gleby przenikają także liczne substancje w sposób "niekontrolowany" . Sprawcami będą tu najczęściej przemysłowe i "cywilizacyjne" zanieczyszczenia powietrza, które wraz z opadami atmosferycznymi przedostają się do gleby w postaci kwasów wytwarzających się w opadach. w rozmaity sposób oddziaływają też na nią kwasy, wywołane "cywilizacyjną działalnością człowieka: tak na przykład "zakwaszają się" gleby ubogie w wapń. "Zakwaszanie gleb" wywołuje wielorakie, negatywne zjawiska, takie jak chociażby zubożenia gatunków i zakłócenia w rozkładzie substancji organicznych. Tak więc kwaśne deszcze będą nadal pogarszały jakość gleby. Wraz z opadami, obok kwasów przedostają się także do niej metale ciężkie i wiele innych związków chemicznych. Gleba jest więc wielkim zbiornikiem, który te rozmaite zanieczyszczenia magazynuje. Lokalnie, niepożądane zanieczyszczenia gleby spowodować może często mały zakład produkcyjny, a niekiedy nawet działalność jednego człowieka.
Rodzaje zanieczyszczeń gleb pochodzących z rolnictwa:
- erozja wodna
- erozja wietrzna
- nawozy mineralne
- gnojowica
- pestycydy

Erozja wodna  
Polega na niszczeniu wierzchniej, a często i głębszych warstw gleby oraz na przemieszczeniu składników mineralnych zawartych w glebie do wód otwartych. Szczególnie groźny dla jakości wód jest dopływ składników biogennych, to znaczy azotu i fosforu. Ochrona gleby przed erozją wodną stanowi zatem równocześnie ochronę wód. 
Rolnik przeciwdziała erozji poprzez właściwą organizację produkcji roślinnej i przeciw erozyjne zabiegi uprawne. 
- wszystkie zabiegi uprawne oraz siew i sadzenie roślin powinny być dokonywane poprzecznie do nachylenia stoku. Na glebach położonych na zboczach, korzystne jest zastąpienie uprawy płużnej przez uprawę bez orkową. 
- podstawową uprawę gleby lepiej jest wykonywać kultywatorem z szerokimi łapami (gruberem), a do uprawy przedsiewnej stosować bierne zestawy uprawowe składające się z brony lub kultywatora i wału strunowego lub pierścieniowego. Jako dodatkowe zabiegi przeciw erozyjne, na glebach bardzo podatnych i silnie podatnych na erozję można stosować głęboszowanie, które polega na wykonaniu pionowych nacięć w glebie, zwiększających retencję wodną i szybkość wsiąkania wody do głębszych warstw gleby. 
- erozję można w znacznym stopniu ograniczać stosując płodozmiany przeciw erozyjne, w których w skład powinny wchodzić rośliny motylkowate i ich mieszanki z trawami oraz rośliny ozime. W grupie roślin ozimych szczególnie polecane są rzepak, żyto i pszenżyto, które tworzą zwarta okrywę już w okresie jesiennym. Po wcześnie zebranym przedplonie, po którym następuje roślinna jara należy przewidzieć uprawę poplonów ścierniskowych lub ozimych, które będą osłaniały glebę. Poplony ścierniskowe najlepiej pozostawić nie przeorane, na okres zimy, w formie mulczu.

Erozja wietrzna
Polega na zwiewaniu wierzchniej warstwy gleby, mechanicznym niszczeniu roślin i odsłaniania ich systemu korzeniowego oraz zanieczyszczaniu pylastymi częściami gleby wód i powietrza. Nasilenie erozji wiecznej zależy od prędkości i częstotliwości występowania wiatrów, rodzaju gleby, stopnia urozmaicenia krajobrazu i rodzaju okrywy roślinnej. Szkody powodowane przez erozje wietrzną są największe na równinnych terenach rolniczych o glebach podatnych na wywiewanie, o niskiej lesistości i bez zadrzewień śródpolnych. Szkody w zasiewach występują najczęściej w okresach wczesnej wiosny. Ochrona gleb przed erozją wietrzną stanowi zarówno ochronę powietrza i wód. Szkodliwość zwiewanych pyłów polega również na tym, że niosą one ze sobą składniki mineralne i organiczne, a także pozostałości środków ochrony roślin. Najskuteczniejszymi środkami zapobiegania erozji wietrznej są: 
- zakładanie śródpolnych zakrzaczeń i zadrzewień oraz utrzymywanie gleby pod okrywą roślinną. 
- na glebach i terenach szczególnie zagrożonych przez erozję wietrzną zaleca się stosować bezpłużną uprawę gleby tzn. bez jej odwracania, a jeśli jest to możliwe - bezpośredni siew roślin. Występujące na terenie gospodarstwa wydmy powinny być zalesiane. 

Nawozy mineralne
Ochrona gruntów rolnych obejmuje również, a może przede wszystkim , zachowanie i zwiększanie żyzności gleby. W obecnym stuleciu gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na nawozy mineralne. W tym okresie wzbogacenie gleb milionami to nawozów mineralnych umożliwiło zebranie trzykrotnie wyższych plonów, na każdą jednostkę powierzchni, licząc statystycznie. Głównie z tego powodu w krajach uprzemysłowionych ma miejsce nadprodukcja artykułów żywnościowych. W całym procesie nawożenia osiągnięcia agrochemii dałyby się streścić w prostym haśle: "Nawozisz bogato - zbierasz dużo". Oczywiście tak ogromne nasycenie gleb chemikami, i to w ilości milionów ton prowadzi do niepożądanych skutków ubocznych. Szczególnie niepokojący jest nadmiar nawozów azotowych w glebie. Przeciwko wysokiej zawartości azotanu w roślinach jadalnych i w wodzie pitnej wysunięto w ostatnich latach zastrzeżenia zdrowotne. Azotan bowiem w czasie transportu, składowania i przygotowania roślin i warzyw do spożycia zmienia się w azotyn. Ten zaś w raz z pewnymi substancjami zawartymi w pożywieniu, może sprzyjać procesom rakotwórczym. Poza tym, w dużym stężeniu same azotany mogą się stać czynnikiem chorobotwórczym. Wielka ilość azotanów oddziaływuje niekorzystnie i na ludzi, i na rośliny. Skrajne przenawożenie niszczy całe plantacje i sprawia, że są one mało wydajne. Poza tym przyczynia się do globalnego zanieczyszczenia środowiska. Nie bez powodu toczone są gorączkowe boje o uświadomienie rolnikom, że rozpryskiwanie i spłukiwane nawozy zanieczyszczają wody powierzchniowe nadmierną ilością substancji odżywczych, i że nawozy azotowe mają szkodliwy wpływ na przygruntowe stężenie ozonu. Szkody te wywołują ulatniające się do atmosfery tlenki azotu, produkt uboczny reakcji nawozów azotowych. 
Przeciwdziałanie negatywnemu działaniu nawozów mineralnych
Odczyn gleby jest wynikiem naturalnych procesów zachodzących w glebie, na które może oddziaływać rolnik. Zakres oddziaływania zależy od rodzaju gleby, stosowanego nawożenia, uprawianych gatunków roślin i innych praktyk rolniczych. Wartość odczynów uprawnej warstwy gleby może być poprawiana poprzez wapnowanie. Właściwy odczyn gleby warunkuje efektywność działania nawozów mineralnych. Do odkwaszania gleb można stosować tylko nawozy wapniowe dopuszczone do obrotu. Dawki nawozów wapniowych powinny być stosowane na podstawie doradztwa nawozowego. Nawozy te powinny być rozsiewane po żniwach i wymieszane z glebą. 


Gnojowica
To odchody zwierzęce zmieszane z wodą. Jest to produkt powstający podczas przemysłowej hodowli zwierząt metodą bezściółkową. Gnojowica może być wykorzystana jako naturalny nawóz organiczny, możliwy jest też przerób gnojowicy na biogaz. Stosowana w nawożeniu w sposób racjonalny może przyczyniać się do wzrostu plonów. Naruszenie jednak zasad agrotechniki w nawożeniu gnojowicą, np. przedawkowanie, jest przyczyną jej uciążliwości dla środowiska i człowieka. Istnieje także niebezpieczeństwo zakażenia uprawianej roślinności patogenami (bakteriami, wirusami, jajami robaków pasożytniczych), których jest nośnikiem. Przenawożenie gnojowicą może spowodować zaburzenia właściwości chemicznych i biologicznych gleb oraz skażenie gleb i roślin bakteriami chorobotwórczymi. Skutkiem tego może być wzrost zachorowań zwierząt, a nawet człowieka, na brucelozę, różycę, pryszczycę, gruźlicę. Przeciwdziałanie:
- unikać stosowania gnojowicy na glebę zbyt wilgotną i słabo przepuszczalną
- stsoswać gnojowicę przefermentowaną


Chemiczne środki ochrony roślin (pestycydy)
To naturalne lub syntetyczne substancje stosowane w celu zwalczania chorób i szkodników roślin. Zakłada się, że środki te powinny charakteryzować się dużą toksycznością w stosunku do chorób i szkodników, a małą dla uprawianych roślin oraz dla zwierząt i ludzi. Pestycydy okazały się bronią obosieczna, gdyż - oprócz pozytywnych - powodują także skutki negatywne. Niektóre pestycydy kumulują się w tkankach, co działa szkodliwie na organizm, ponadto mogą przebywać w glebie wiele lat, mimo że z czasem ich biologiczna aktywność zanika. Skażenie w skutek nieumiejętnego ich stosowania może spowodować zatrucia ptactwa i zwierząt oraz liczne schorzenia u człowieka. Do organizmu człowieka, jak i zwierząt, pestycydy wnikają droga pokarmową, oddechową i przez skórę. Trudno ulegają przemianom metabolicznym, kumulują się w tkankach (zwłaszcza w tłuszczowej), powodują osłabienie ochronnego działania skóry, alergie, nowotwory, patologiczne zmiany w układzie nerwowym i układzie krążenia, zaburzają procesy biochemiczne, przemiany węglowodanowe, białkowe, inaktywują wiele enzymów.

Patrz rolnictwo ekologicze